Θεματική 4 Ορισμοί, ενδείξεις και συμπτώματα προβληματικής χρήσης διαδικτύου σε παιδιά και έφηβα άτομα
Προβληματική χρήση Διαδικτύου (Problematic Internet Use: PIU) μπορεί γενικότερα να θεωρηθεί η ανικανότητα του ατόμου να ελέγξει την χρήση του διαδικτύου που το ίδιο κάνει, γεγονός που οδηγεί σε αρνητικές συνέπειες στην καθημερινή ζωη, και αποτελείται από πολλές δραστηριότητες, όπως βιντεοπαιχνίδια, παρακολούθηση πορνογραφίας (και άλλες ψυχαναγκαστικές σεξουαλικές συμπεριφορές), αγορές, τζόγος, web-streaming, Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και άλλες συμπεριφορές.
Η προβληματική χρήση του διαδικτύου δεν υπάρχει σε κάποιο επίσημο διαγνωστικό σύστημα – συνεπώς, δεν υπάρχουν κάποια ευρέως αποδεκτά διαγνωστικά κριτήρια. Έτσι, εντοπίζεται συχνά μέσα από διάφορα κριτήρια σε επιστημονικά κείμενα.
Ωστόσο, το ICD-11 αναγνωρίζει την διαταραχή Gaming, που μπορεί να είναι διαδικτυακό ή μη, ενώ η DSM-5 θεωρεί πως η διαταραχή Gaming είναι μία «κατάσταση προς μελέτη». Γενικότερα, μπορεί να οριστεί ως επίμονη και επαναλαμβανόμενη ενασχόληση με παιχνίδια στον υπολογιστή (συνήθως ομαδικά παιχνίδια), για πολλές ώρες. Η σύγκριση των συμπτωμάτων της διαταραχής Gaming μεταξύ των DSM-5 και ICD-11 βρίσκεται στον παρακάτω Πίνακα.
* Αξίζει να σημειωθεί πως μία πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι τα κριτήρια του ICD-11 είναι πιο σχετικά από αυτά του DSM-5.
Σύγκριση των διαγνωστικών κριτηρίων για προβληματική χρήση του διαδικτύου στο ICD-11 και το DSM-5
| Διαγνωστικά κριτήρια | ICD-11 Διαταραχή Παιχνιδιού (εντός και εκτός σύνδεσης) | DSM-5 Διαδυκτιακή Διαταραχή Παιχνιδιού |
|---|---|---|
|
Ενασχόληση με διαδικτυακά παιχνίδια- τα παιχνίδια στο διαδίκτυο γίνονται κυρίαρχη δραστηριότητα στην καθημερινότητα |
|
|
|
Ανεπιτυχείς προσπάθειες για έλεγχο της συμμετοχής σε διαδικτυακά παιχνίδια |
|
|
|
Απώλεια ενδιαφέροντος για προηγούμενα ενδιαφέροντα και τρόπους διασκέδασης, εκτός των διαδικτυακών παιχνιδιών |
|
|
|
Διαρκής υπερβολική χρήση διαδικτυακών παιχνιδιών, γνωρίζοντας ακόμα και τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα και τις αρνητικές συνέπειες που προκαλούν |
|
|
|
Παραπλανηση οικογενειακών μελών, επαγγελματιών ψυχικής υγείας ή τρίτων, σχετικά με την χρήση διαδικτυακών παιχνιδιών |
|
|
|
Χρήση των διαδικτυακών παιχνιδιών ως διαφυγή ή ανακούφιση από αρνητική διάθεση (πχ. αίσθημα ανικανότητας, ενοχές, άγχος) |
|
|
|
Διακινδύνευση ή απώλεια μίας σημαντικής σχέσης, δουλειάς ή εκπαιδευτικής/επαγγελματικής ευκαιρίας λόγω της ενασχόλησης με διαδικτυακά παιχνίδια |
|
|
|
Ανεκτικότητα (η ανάγκη ενός ατόμου να περνάει όλο και περισσότερο χρόνο σε διαδυκτιακά παιχνίδια) |
|
|
|
Σύνδρομο στέρησης (συνήθως περιγράφεται ως ευερεθιστότητα, άγχος ή θλίψη) |
|
|
Επιπρόσθετα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2019) όρισε όρισε τη Διαταραχή Gaming ως ένα μοτίβο επίμονης ή επαναλαμβανόμενης συμπεριφοράς gaming («Ψηφιακό Gaming» ή «Video-Gaming»), το οποίο μπορεί να είναι διαδικτυακό (δηλαδή μέσω Διαδικτύου) ή εκτός σύνδεσης, που εκδηλώνεται με 3 χαρακτηριστικά συμπτώματα:
- Μειωμένη ικανότητα ελέγχου επάνω στο gaming (π.χ. έναρξη παιχνιδιού, συχνότητα, ένταση, διάρκεια, τερματισμός, γενικό πλαίσιο)
- Αυξημένη προτεραιότητα που δίνεται στο gaming, σε βαθμό που το gaming υπερέχει έναντι άλλων ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων της καθημερινότητας (λειτουργική ανεπάρκεια)
- Συνέχιση ή η κλιμάκωση του gaming, παρά τις αρνητικές συνέπειες που ήδη έχουν αρχίσει να εμφανίζονται.
Το συμπεριφορικό αυτό μοτίβο είναι αρκετά σοβαρό, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές βλάβες λειτουργικότητας στον προσωπικό, οικογενειακό, εκπαιδευτικό, επαγγελματικό τομέα ή και σε άλλους τομείς λειτουργικότητας.
Η συμπεριφορά αυτή και άλλα χαρακτηριστικά είναι συνήθως εμφανή για διάγνωση εντός (τουλάχιστον) 12 μηνών, αν και η απαιτούμενος χρόνος διάγνωσης μπορεί να μειωθεί αν όλα τα διαγνωστικά κριτήρια ικανοποιούνται και τα συμπτώματα είναι σοβαρά.
Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό της λειτουργικότητας, το κριτήριο κλειδί για την προβληματική χρήση του διαδικτύου είναι η απώλεια λειτουργικότητας (για παράδειγμα, πρόκληση προβλημάτων στο σχολείο, στην κοινωνική ζωή κ.α.)
Προκειμένου να διαγνωστεί ένα άτομο με Διαταραχή Gaming, θα πρέπει να ισχύουν όλα τα συμπτώματα σε συνδυασμό με την λειτουργική ανεπάρκεια.
Σχετικά με την προβληματική χρήση του διαδικτύου, πέρα από την διαταραχή Gaming, εντοπίζονται στην βιβλιογραφία:
- η προβληματική χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης
- η υπερκαταναλωτική συμπεριφορά στο διαδίκτυο
- ο εθισμός στα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια
- ο εθισμός στην διαδικτυακή πορνογραφία.
Μιας και η χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτυώσης είναι μία από τις πιο δημοφιλείς δραστηριότητες μεταξύ των ατόμων στην εφηβεία, αξίζει να εστιάσουμε παραπάνω σε αυτήν την μορφή προβληματικής χρήσης του διαδικτύου. Ωστόσο, λόγω της σύγχυσης σχετικά με το τι ορίζεται ως προβληματική χρήση διαδικτύου, καθίσταται δύσκολος ο σαφής ορισμός της προβληματικής χρήσης των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης.
Υπάρχουν διάφορες κλίμακες για την αξιολόγηση της προβληματικής χρήσης των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Ίσως η πιο γνωστή είναι η Κλίμακα Εθισμού στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης του Bergen (BSMAS).
Η Κλίμακα Εθισμού στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης του Bergen (BSMAS), περιλαμβάνει τα εξής 6 στοιχεία:
- Η αφιέρωση μεγάλου χρονικού διαστήματος της ημέρας στην σκέψη των Μέσων Κοινωνικών Δικτύωσης ή στον προγραμματισμό χρήσης τους
- Η έντονη επιθυμία χρήσης των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης όλο και περισσότερο
- Η χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης με σκοπό την αποφυγή προσωπικών προβλημάτων
- Η ανεπιτυχής προσπάθεια περιορισμού της χρήσης των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης
- Η αίσθηση ανησυχίας ή προβληματισμού σε περίπτωση απαγόρευσης της χρήσης των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης
- Η εκτεταμένη χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης που καταλήγει σε αρνητικό αντίκτυπο στην εργασία ή τις σπουδές.
Τα στοιχεία βαθμολογούνται με βάση την ακόλουθη κλίμακα: 1=πολύ σπάνια, 2=σπάνια, 3=μερικές φορές, 4=συχνά, 5=πολύ συχνά.
Η αξιολόγηση τεσσάρων ή περισσότερων από αυτά τα στοιχεία με ‘συχνά’ ή ‘πολύ συχνά’ θα μπορούσε να είναι ένδειξη εθισμού στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί επίσημο κριτήριο – προς τω παρόν, χρησιμοποιείται μόνον για να παρέχει ορισμένες κατευθυντήριες.
Δραστηριότητα 2: Αντιστοιχίστε το κάθε διαγνωστικό κριτήριο για προβληματική χρήση του διαδικτύου με μία συγκεκριμένη συμπεριφορά
Εδώ, αναλύεται μία πραγματική κλίμακα που δημιουργήθηκε για γονείς (Social Media Disorder Scale for Parents: SMDS-P), η οποία βασίζεται σε 9 κριτήρια για διαταραχή Gaming στο διαδίκτυο από τα DSM-5 κριτήρια.
Στόχος της δραστηριότητας είναι να αντιστοιχίσετε το κάθε διαγνωστικό κριτήριο για προβληματική χρήση του διαδικτύου με μία συγκεκριμένη συμπεριφορά.
| Κριτήρια | Συμπεριφορά |
| 1. Εμμονή | Α. Προσπαθεί να αφιερώνει λιγότερο χρόνο στο διαδίκτυο αλλά αποτυγχάνει |
| 2. Σύνδρομο στέρησης | Β. Χρήση του διαδικτύου ως τρόπου διαφυγής από αρνητικά συναισθήματα |
| 3. Ανοχή | Γ. Έχει διαφωνίες με άλλον κόσμο εξαιτίας της χρήσης του διαδικτύου |
| 4. Επιμονή | Δ. Έχει σοβαρούς καυγάδες με άλλα άτομα λόγω της χρήσης του διαδικτύου |
| 5. Μετάθεση | Ε. Συχνά νοιώθει άσχημα όταν δεν μπορεί να είναι στο διαδίκτυο |
| 6. Πρόβλημα | ΣΤ. Λέει ψέμματα σχετικά με τον χρόνο που περνάει στο διαδίκτυο |
| 7. Απάτη | Ζ. Παραμελεί άλλες δραστηριότητες (πχ. ενδιαφέροντα, αθλήματα) γιατί προτιμάει να είναι στο διαδίκτυο |
| 8. Διαφυγή | Η. Συχνά, το άτομο αισθάνεται ανικανοποίητο γιατί επιθυμεί να περάσει περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο |
| 9. Σύγκρουση | Θ. Το άτομο αισθάνεται, συχνά, ότι δεν μπορεί να σκεφτεί τίποτα άλλο, πέρα από την στιγμή που θα συνδεθεί ξανά στο διαδίκτυο |