Θεματική 2 Κριτική σκέψη

Ενότητα 7 Πρόληψη Καπνίσματος στο Σχολείο Κεφάλαιο 1 Πως να προλάβετε το κάπνισμα των μαθητών στην πράξη Θεματική 2 Κριτική σκέψη

Ο Κριτικός Γραμματισμός είναι ένα θεωρητικό και πρακτικό πλαίσιο που μπορεί να δημιουργήσει χώρους για εργασία στο θέμα του γραμματισμού και να συμβάλει στην δημιουργία ενός πιο κριτικά ενημερωμένου κόσμου. Μπορεί επίσης να αποτελέσει πλαίσιο για τη διδασκαλία γλώσσας στο σχολείο.

Όπως έχει αναφερθεί προηγουμένως, τα κείμενα δεν είναι πλέον κατανοητά ως παραδοσιακά κείμενα ή προτάσεις οργανωμένα σε παραγράφους.

Λόγω της αυξανόμενης χρήσης της τεχνολογίας, τα κείμενα έχουν γίνει πιο πολυτροπικά και ο γραμματισμός μετακινείται από το να σημαίνει η ικανότητα ανάγνωσης και γραφής στην ικανότητα ερμηνείας όλων των κειμένων που περιβάλλουν την κοινωνία μας λόγω της ευρείας χρήσης των μέσων, κοινωνικών και άλλων (National Association for Media Literacy Education – NAMLE, 2010). Επομένως,

Απαιτεί την ενεργή έρευνα και κριτική σκέψη σχετικά με τα μηνύματα που λαμβάνουμε και δημιουργούμε.
Επεκτείνει την έννοια του γραμματισμού, η οποία επικεντρωνόταν κυρίως στην ανάγνωση και γραφή στο να περιλαμβάνει όλες τις μορφές μέσων (ήχο, βίντεο, αφίσα, εικόνες, κλπ.)
Αναπτύσσει και ενισχύει δραστηριότητες για μαθητευόμενους/ες όλων των ηλικιών. Όπως ο γραπτός γραμματισμός, αυτές οι δεξιότητες απαιτούν ενσωματωμένη, διαδραστική, και επαναλαμβανόμενη εξάσκηση.
Αναπτύσσει ενημερωμένους/ες, στοχαστικούς/ες και αφοσιωμένους/ες συμμετέχοντες/ουσες απαραίτητους/ες για μια δημοκρατική κοινωνία.
Αναγνωρίζει ότι τα μέσα αποτελούν μέρος του πολιτισμού και λειτουργούν ως εκπρόσωποι της κοινωνικοποίησης.
Επιβεβαιώνει ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις δεξιότητες, τις πεποιθήσεις και τις εμπειρίες τους για να δομήσουν τα νοήματα τους από τα πολυμεσικά μηνύματα.

Η εκπαίδευση γραμματισμού για τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και οι δεξιότητες κριτικού γραμματισμού είναι σχετικές για όλες τις ηλικιακές ομάδες και σε διαφορετικές συνθήκες.

Οι μαθητές/τριες από νεαρή ηλικία συχνά γνωρίζουν πολλές πληροφορίες σχετικά με τις τεχνολογίες διαδικτυακών μέσων, αλλά δεν έχουν απαραίτητα αναπτύξει δεξιότητες γραμματισμού για τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και δεξιότητες κριτικού γραμματισμού για να τους βοηθήσουν να καθοδηγηθούν, αξιολογήσουν και κατανοήσουν την αναπαράσταση των μηνυμάτων που συναντούν.
Μερικά σημαντικά σημεία για εκπαιδευτικούς που εργάζονται στην ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης στα μαθήματα τους είναι:

1. Όλα τα πολυμεσικά μηνύματα είναι ‘δομημένα’: Οι μαθητευόμενοι/ες μπορούν να εξετάσουν πως τα μέσα μαζικής επικοινωνίας διαφέρουν από την πραγματικότητα, να αξιολογήσουν τι προβάλλεται σε σύγκριση με τις πραγματικές εμπειρίες ζωής τους ή να αξιολογήσουν το υπόβαθρο της παραγωγής των μέσων μαζικής επικοινωνίας.
2. Όλα τα πολυμεσικά μηνύματα δημιουργήθηκαν χρησιμοποιώντας μια δημιουργική γλώσσα με τους δικούς της κανόνες: Οι μαθητευόμενοι/ες μπορούν να εξετάσουν τεχνικές διαφήμισης και να δουν πως η γλώσσα χρησιμοποιείται για την έκφραση ενός συγκεκριμένου μηνύματος.
3. Τα περισσότερα πολυμεσικά μηνύματα δομούνται με σκοπό την αύξηση του κέρδους και εξουσίας: Οι μαθητευόμενοι/ες μπορούν να εξετάσουν το σκοπό των διαφημιστικών στρατηγικών ή στρατηγικών μάρκετινγκ και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ενθαρρύνουν το σκεπτικισμό προς τη διαφήμιση.

Η κριτική σκέψη είναι μια χρήσιμη δεξιότητα του 21ου αιώνα και μπορεί να καθοριστεί ως:

«ένα είδος μοτίβου σκέψης που απαιτεί οι άνθρωποι να είναι στοχαστικοί και να δίνουν προσοχή στη λήψη αποφάσεων που καθοδηγεί τις πεποιθήσεις και τις δράσεις τους. Η κριτική σκέψη επιτρέπει στα άτομα να εξάγουν συμπεράσματα με περισσότερη λογική, να επεξεργάζονται εκλεπτυσμένες πληροφορίες, και να εξετάσουν διάφορες πλευρές ενός θέματος ούτως ώστε να καταλήξουν σε πιο συμπαγή συμπεράσματα”.
“η διανοητικά πειθαρχημένη διαδικασία του ενεργού και επιδέξιου συλλογισμού, εφαρμογής, ανάλυσης, σύνθεσης, και αξιολόγησης πληροφοριών που συγκεντρώνονται από ή παράγονται μέσω παρατήρησης, εμπειρίας, αναστοχασμού, εκλογίκευσης ή επικοινωνίας, ως οδηγός πεποιθήσεων και δράσης.” (Glaser, 1941).

Δραστηριότητα 1

Σκεφτείτε κάτι που έχετε διαβάσει πρόσφατα σχετικά με ηλεκτρονικά τσιγάρα ή οποιοδήποτε γενικό θέμα (όπως ο εμβολιασμός για προστασία από την πανδημία Covid-19). Έπειτα κάνετε στον εαυτό σας τις ακόλουθες ερωτήσεις:

Ποιος/α το είπε;

Κάποιος/α που ξέρετε; Κάποιος/α σε μια θέση αυθεντίας ή εξουσίας; Έχει σημασία ποιος/α σας είπε αυτό;

Τι σου είπαν;

Αναφέρουν γεγονότα ή απόψεις; Παρέχουν όλα τα γεγονότα; Άφησαν κάτι πίσω;

Που το είπαν;

Ήταν δημόσια ή ιδιωτικά; Είχαν την ευκαιρία άλλα άτομα να απαντήσουν ή να παρέχουν μια εναλλακτική επεξήγηση;

Πότε το είπαν;

Ήταν πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά από ένα σημαντικό γεγονός; Είναι σημαντική η χρονική στιγμή (timing);

Γιατί το είπαν;

Εξηγούν τους λόγους πίσω από την άποψη τους; Προσπαθούν να κάνουν κάποιον/α να φαίνεται καλός/η ή κακός/ή;

Πως το είπαν;

Ήταν χαρούμενοι/ες ή λυπημένοι/ες, θυμωμένοι/ες ή αδιάφοροι/ες; Το έγραψαν ή το είπαν; Μπορείτε να κατανοήσετε τι ειπώθηκε;

Δραστηριότητα 2

Σε αυτό το φάσμα, προτείνουμε τις πιο κάτω δραστηριότητες ως αρχικά σημεία για την ανάπτυξη δεξιοτήτων κριτικής σκέψης στην τάξη στον τομέα της πρωταρχικής πρόληψης εξάρτησης από το κάπνισμα στο σχολείο:

James Bond για μια μέρα! (νεαροί/ες έφηβοι/ες)
Σκοπός	Αυτή η δραστηριότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτως ώστε οι μαθητές/τριες να μπορούν να σκεφτούν κριτικά σχετικά με τις πηγές των ειδήσεων που διαβάζουν στο διαδίκτυο/ συναντούν στην καθημερινή τους ζωή.
Υλικά	Υπολογιστής, πρόσβαση στο διαδίκτυο, προβολέας Άρθρο 1: https://www.theshishashop.com/blog/2017/02/8-benefits-shisha-pen/ Άρθρο 2: https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000761.htm Σημείωση: Οι παραπάνω ιστοσελίδες μπορούν να μεταφραστούν αυτομάτως εαν πατήσετε δεξί κλικ στο κείμενο, και ακολούθως επιλέξετε να μεταφραστεί το κείμενο στην Ελληνική γλώσσα.
Ροή	Χωρίστε τους/τις μαθητές/τριες σε ομάδες των 4 Τι λέει το άρθρο; Όλοι οι μαθητές/τριες διαβάζουν το άρθρο 1 και συζητούν τι περιέχει το άρθρο. Μοιράζονται τις σκέψεις τους σχετικά με τις πληροφορίες στο άρθρο. Ο/Η εκπαιδευτικός δείχνει το άρθρο στον προβολέα και θέτει τις ακόλουθες ερωτήσεις σε ολόκληρη την τάξη: Ποιος έγραψε το άρθρο/ Από που προέρχεται το άρθρο; Σε ποιον/α αναφέρεται; Ποιος είναι ο σκοπός; Τι γλώσσα χρησιμοποιεί για να επιτύχει το σκοπό του; Πιστεύετε ότι οι πληροφορίες είναι ακριβείς ή όχι; Γιατί το πιστεύετε αυτό; Συζήτηση (με ολόκληρη την τάξη) Γιατί κάποια άρθρα προωθούν ψεύτικα γεγονότα; Πως θα γνωρίζετε τι είναι αληθινό και τι όχι; Σε περίπτωση που χρειάζεστε βοήθεια για να κατανοήσετε τι είναι αλήθεια, σε ποιον/α μπορείτε να αποταθείτε;

Η πιο πάνω δραστηριότητα μπορεί να προσαρμοστεί και να χρησιμοποιηθεί σε όλα τα επίπεδα και ηλικίες. Επίσης, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να προχωρήσει περισσότερο και να συνεχίσει με το θέμα των ψεύτικων ειδήσεων. Επιπρόσθετα, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να χρησιμοποιήσει διάφορα διαδικτυακά εργαλεία, όπως το Kialo, ούτως ώστε να συντονίσει τα αποτελέσματα, και να οργανώσει δραστηριότητες κριτικής σκέψης. Το Kialo Edu επιτρέπει στους/στις εκπαιδευτικούς να επιμεληθούν χώρους για τους/τις μαθητές/τριες ούτως ώστε να εργαστούν μαζί σε περίπλοκα θέματα, καθώς δίνουν στους/στις μαθητές/τριες το χώρο να κάνουν ερωτήσεις, να συζητήσουν και να αξιολογήσουν καινούργιες ιδέες.

Προηγούμενο θέμα

Πίσω στο Κεφάλαιο

Επόμενο θέμα